Vijverwater

Vijverwater – het vullen van de vijver

Het beste vijverwater vinden we in ‘gezonde’ vijvers en sloten. Het zoeken van dit gezonde vijverwater is echter onbegonnen werk. Het valt namelijk niet mee te onderzoeken of de vijver of sloot echt gezond is. Zo niet, dan bestaat een grote kans dat allerlei ziekten en giftige stoffen in de tuinvijver gebracht worden. Er moet dan ook naar alternatieven gezocht worden.

1. Regenwater – Gebruik dat nooit. Het is te zuur en bevat teveel zware metalen. Vroeger kon dit wel gebruikt worden, maar tegenwoordig is regenwater bijna giftig.
2. Grondwater – De kwaliteit van grondwater verschilt sterk per streek. Als we op zeker willen spelen, is het beter het niet te gebruiken.
3. Leidingwater – Dit is eigenlijk het enige alternatief dat overblijft. De zuurgraad en hardheid zijn meestal goed en het water bevat geen ziektekiemen. Op zich is leidingwater niet het meest ideaal, maar het is de beste start die we kunnen maken. 

Het verversen van het vijverwater

Bij een folievijver of een kunststofvijver is het niet nodig om het vijverwater, enkele weken nadat de vijver in de tuin is gezet en gevuld is met water, te verversen. Voor- en nadat de vijver voor de eerste keer gevuld is, kunnen we gelijk met de inrichting beginnen. Voor een betonnen vijver ligt dat anders. Deze vijver moet een dag na het storten gevuld worden met water. Dat is nodig om de vijver uit te laten harden en de schadelijke stoffen uit het cement op te laten lossen in het water. Dat eerste water is dan ook niet geschikt om er planten en vissen in te doen. Na een week wordt dat er dan ook uitgepompt waarna de vijver opnieuw ingericht kan worden. Zouden we het water er niet uitpompen, dan duurt het ongeveer een half jaar voordat het water geschikt is om er planten en vissen in te houden.

De zuurgraad van het vijverwater

De zuurgraad van het water wordt uitgedrukt in de zogenaamde pH-waarde. Met deze waarde wordt aangegeven hoeveel zure stoffen er ten opzichte van basische stoffen in het water opgelost zijn. Is het water neutraal, dan heeft het een pH van 7. Zuur water heeft een pH lager dan 7, basisch of alkalisch water een pH hoger dan 7. De levende onderdelen in een vijver zijn gevoelig voor de zuurgraad van het water. Vissen voelen zich eigenlijk alleen maar lekker als de pH ligt tussen de 6 en de 9. Zo krijgen goudvissen en koi’s bij een pH lager dan 6 of hoger dan 9 aandoeningen aan de kieuwen, huid en vinnen. Hoe meer de pH afwijkt van de gewenste waarde, des te eerder zullen de vissen sterven. Ook de planten zullen bij afwijkende pH-waarden slechter groeien, alhoewel ze minder gevoelig zijn dan vissen. De zuurgraad van het vijverwater wordt vooral beïnvloed door stevige regenval. Het water zal dan snel zuurder worden en het is dan ook raadzaam om de pH van het water te controleren.

De kwaliteit van het vijverwater

Planten vertellen veel over de kwaliteit van het vijverwater. Als de planten mooi donkergroen zijn, dan zijn er in de regen voldoende zouten aanwezig. De zuurstofplanten zullen dan goed hun best doen en het water is helder. In zo’n geval kan het water toch te zuur zijn. Daarom moeten we ook naar de vissen kijken. Bij te zuur water zonderen de vissen zich af, knijpen de vinnen samen en hebben huidafwijkingen. In een dergelijk milieu doen sommige planten het juist goed zoals de krabbenscheer, de aarvederhuid en het hoornblad. Het gevolg is dat het water een bruine kleur krijgt. Er ontstaan minder wieren en de fonteinkruiden krijgen slechts kleine praatjes en zullen vervolgens snel verslijmeren. Als dat allemaal gebeurt, dan moeten we het water testen met testmiddelen. Deze zijn in de winkel te koop.

Het zuurstofgehalte van het vijverwater

De belangrijkste oorzaken zijn: een tekort aan zuurstof producerende planten en een teveel aan vissen. Het verbruik is in zo’n geval groter dan de aanmaak en het gevolg is zuurstofarm water. Een vijver met veel waterlelies en/of drijvende waterplanten hoeft niet gezond te zijn. Deze planten verhogen namelijk het zuurstofgehalte van het water niet. De zuurstof die zij produceren komt direct vrij in de lucht. Het komt nogal eens voor dat mensen een naar hun idee goed beplante vijver hebben, terwijl er geen onderwaterplanten in staan. Die laatste zijn voor het zuurstofgehalte van een vijver het belangrijkste. Een andere oorzaak van een te laag zuurstofgehalte is een te hoge temperatuur van het water. Hoe hoger de temperatuur van het water, des te minder zuurstof er in opgelost kan zijn. Een bijkomend probleem is dat de dieren in de vijver door een hogere temperatuur actiever worden en juist meer zuurstof gaan verbruiken. Er is wel enige compensatie omdat de onderwaterplanten bij een hogere temperatuur ook meer zuurstof gaan produceren. Dit kan echter niet voorkomen dat een hittegolf een vrij kritieke periode voor een vijver is. Waterbeweging kan dan uitkomst bieden.

De hoogte van het nitrietgehalte in vijverwater

Nitriet moet niet verward worden met nitraat. Nitraten zijn ook chemische verbindingen, maar veel onschuldiger dan nitrieten. Als er voldoende planten aanwezig zijn, zal er geen hoge concentratie aan nitraten ontstaan. Het nitrietgehalte is te meten met bepaalde tests die bij een tuincentrum of dierenwinkel te koop zijn. Nitriet ontstaat uit rottend materiaal. Bacteriën breken de eiwitten in het rottend, organisch materiaal af waardoor ammoniak ontstaat. Andere bacteriën vormen uit het ammoniak vervolgens nitriet dat uiterst giftig is. Als er een goed biologisch evenwicht aanwezig is, zullen weer andere bacteriën het nitriet omzetten in nitraat dat opgenomen kan worden door planten, waardoor de kringloop rond is. Uit het voorgaande wordt duidelijk waarom het voor een vijver nodig is een goed bacterieleven in het water te hebben. Deze bacteriën hebben zuurstof nodig om te kunnen leven en daarom is het zuurstofgehalte van belang. Ligt er echter veel materiaal in de vijver dat kan rotten, dan kan een zuurstofgebrek ontstaan omdat de bacteriën veel zuurstof verbruiken. Verwijder dan ook zoveel mogelijk rottende planten en materialen uit de vijver.

De betekenis van de termen d.H. en d.G.H.

Deze twee termen betekenen hetzelfde en komen nogal eens voor op analyserapporten van het vijverwater. Het zijn afkortingen van een waarde die iets zegt over de kwaliteit van het water: de Duitse hardheidsgraad. De hardheidsgraad van het water geeft aan hoeveel mineralen er in het water opgelost zijn. Daarbij spelen vooral calcium- en magnesiumzouten een rol. In zacht water zijn weinig van deze mineralen opgelost, in hard water veel. De d.H. heeft op veel levende organismen een grote invloed. De mineralen dienen de planten tot voedingsstof, maar overmaat schaadt. Bij de vissen worden de celfunctie, de slijmafscheiding van de huid en de kieuwfunctie beïnvloed door de d.H. van het water. Ook bacteriën hebben een voorkeur voor een d.H. die zich binnen een bepaald gebied bevindt. Daarom dient, vooral na een hevige regenval, de d.H. van het water bepaald te worden. Als er een afwijkende waarde wordt gevonden, moeten er voorzieningen getroffen worden.

Het beïnvloeden van de hardheid van vijverwater

Het vijverwater wordt al naar gelang de hardheid ingedeeld in één van de volgende groepen:

1. Zacht water als de d.H. 5° of lager is
2. Matig hard water als de d.H. tussen de 6 en 10° ligt
3. Hard water als de d.H. tussen de 11 en 20° ligt en
4. Zeer hard water als de d.H. hoger is dan 20°.

Inheemse vissen, maar ook de koi’s en de goudvissen, voelen zich het beste thuis in matig hard vijverwater. Dat geldt ook voor de meeste planten. Er zijn ook uitzonderingen. Zo zal de krabbenscheer zeer goed gedijen in zacht water. In de handel zijn producten te koop die de d.H. van het water verhogen zonder dat de zuurgraad beïnvloed wordt. Vroeger kon de d.H. alleen beïnvloed worden door zeewierkalk (Maërl), maar daardoor werd ook de pH verhoogd. Dat hoeft tegenwoordig niet meer. Verwacht niet gelijk na de eerste toevoeging een verhoging van de d.H., soms zijn meerdere doseringen nodig om de d.H. op het gewenste peil te krijgen.

Wat betekenen de letters k.H. en wat heeft dat met een vijver en vijverwater te maken?

De letters k.H. zijn een afkorting van het begrip carbonaathardheid. Om leven in vijverwater mogelijk te maken, moet deze binnen bepaalde grenzen blijven. Als water, waar koolzuur (CO₂) in is opgelost, in aanraking komt met kalk, zal het kalk er een verbinding mee aangaan en oplossen in het water. Hoe meer kalk er oplost, des te hoger de k.H.-waarde wordt. Wanneer de bodem soda (natriumbicarbonaat) bevat, kan de k.H.-waarde daardoor ook beïnvloed worden. Meestal is de k.H. hoger dan de d.H. Dat leidt veelal tot de vraag of de test wel nauwkeurig genoeg was. Dat is vaak wel zo. De k.H.-waarde van de vijver zegt iets over het bufferend vermogen van het water. Hoe hoger de k.H. hoe stabieler het water, maar ook hoe alkalischer het water. Voor de vissen is de k.H.-waarde van grote betekenis, vooral voor de voortplanting. Deze k.H.-waarde dient tussen de 5 en 10 te blijven. Vooral bij net aangelegde vijvers zal de k.H.-waarde te laag zijn. Er zijn producten te verkrijgen die deze verhogen. Een te hoge k.H.-waarde komt zelden voor.

Vijverwater moet af en toe getest worden

Het water uit de vijver moet af en toe getest worden op de pH-waarde, de d.H.-waarde, de k.H.-waarde, de aanwezigheid van nitriet en ammoniak en het zuurstofgehalte. Er zijn eenvoudige testsets verkrijgbaar waarmee de verschillende waarden gemeten kunnen worden. Vooral bij pas aangelegde vijvers kan snel een indruk worden verkregen over het biologisch evenwicht. Als er met vijverwater iets mis is, kan met behulp van die testsets achterhaald worden wat de oorzaak is. Het te testen water wordt van verschillende dieptes uit de vijver genomen. De test is al bij voorbaat mislukt als u een jampot aan het oppervlak van de vijver vol water laat stromen. Er wordt dan namelijk alleen maar informatie verkregen over een stukje van de vijver. De jampot wordt met deksel en al op verschillende dieptes in de vijver gehouden. Op de gewenste diepte wordt vervolgens  de deksel er af geschroefd waardoor vijverwater in de jampot stroomt. Als een watermonster is genomen, wordt de jampot in een emmer geleegd voordat het volgende monster, op een andere diepte, wordt genomen. Het water wordt in de emmer goed gemengd en met dat water voert u de testen uit.

Het beïnvloeden van de zuurgraad

Als de pH van het vijverwater te laag is, dan moet deze geleidelijk verhoogd worden. Een plotselinge verhoging doet de vissen geen goed. Per dag mag de pH maximaal 0,5 eenheden stijgen. Er zijn twee mogelijkheden: kalk toevoegen of een derde van het water vervangen door vers leidingwater met een neutrale pH. Een nadeel van leidingwater is dat er veel mineralen en zouten in opgelost zijn, waardoor het water snel groen wordt van de algen. De pH kan ook op een natuurlijke manier verhoogd worden. Daarvoor is het nodig veel waterpest in het water te brengen. Deze planten verhogen de pH en zorgen er voor dat deze niet meer zakt. Het duurt op deze manier wel veel langer voordat de pH op het gewenste niveau is gekomen, maar voor het biologische evenwicht is het wel beter. Een te hoge pH kan verlaagd worden door turfblokken in het water te gooien. Verwijder in zo’n geval het teveel aan waterpest en draadalgen. We moeten nooit proberen de pH met allerlei chemische middelen, die te koop worden aangeboden, te beïnvloeden. Dat is namelijk niet gunstig voor de vijver.

Vijverkalk

Vijverkalk wordt wel gebruikt bij het bestrijden van zweefalgen, vooral als ze zich plotseling explosief vermeerderen. Vijverkalk remt deze algen in hun groei en soms sterven ze er zelfs door af. Een gunstig neveneffect van vijverkalk is dat vooral de waterlelie er goed door gaat groeien. Met vijverkalk is het echter van belang goed de gebruiksaanwijzing en de dosering te volgen. Het is niet zo dat veel zweefalgen in het water betekent dat er ook veel vijverkalk gebruikt moet worden. Bij een te overmatig gebruik zullen bij de vissen – vooral karpers zijn gevoelig – de kieuwen dichtslibben en vast gaan zitten. Deze vissen gaan dan onherroepelijk dood. Vijverkalk verhoogt ook de pH, dus is vooral goed te gebruiken in een zure vijver.

Het ontstaan van bruin water

Bruin water ontstaat doordat het vijverwater te zuur is. Meestal zijn er dan turven of turfgrond in het water terecht gekomen. Deze verzuren het water. De zuurstofplanten zijn zeer gevoelig voor te zuur water en ze zullen dan ook snel verslijmen en afsterven. Kort daarna ontstaan er bruine, zwevende lagen die het water een bruine kleur geven. Het zonlicht kan dan niet meer door het vijverwater heen dringen en de andere planten zullen ook afsterven. Andere oorzaken zijn te zacht water (dat vanwege een hevige regenval ook vaak zuur is) en een grote hoeveelheid bladeren die in de vijver gevallen zijn. De bladeren van sommige bomen beginnen al in augustus te laten vallen en daar moeten we dan ook op bedacht zijn. Verhoog de zuurgraad van het vijverwater met vijverkalk, maar doe dat langzaam. De vissen kunnen een te grote verandering van de zuurgraad namelijk niet waarderen.

Het troebel worden van vijverwater

De belangrijkste oorzaken zijn een verkeerde ligging van de vijver en het gebruik van verkeerde grond. Gebruik dan ook nooit tuinaarde, hoogveen, koemest of potgrond als voedingsbodem voor de vijver. Vaak ontstaat daardoor een milieu dat rijk is aan stikstofverbindingen. Deze ondergaan in het vijverwater een chemische verandering waardoor het troebel wordt. Een vijver die te diep ligt en waarvan de randen niet goed afgewerkt zijn, zal tijdens hevige regenval volstromen met grond en meststoffen uit de tuin en ook daardoor komen er teveel stikstofverbindingen in het water. Zonder dat u er erg in heeft zitten er dan in de vijver plotseling veel ongewenste stoffen. Ook algen zullen daar sneller door kunnen groeien. Al bij de aanleg van een vijver kunnen dit soort problemen voorkomen worden. Zorg dan ook voor een goede afwerking van de randen van de vijver.